Sint-Gertrudiskerk
De Sint-Gertrudiskerk is gewijd aan Gertrudis (Geertruida) van Nijvel, een prachtige vrouw met een wonderlijk leven. Zelfs zo wonderlijk dat iemand ooit zijn ziel verkocht aan de duivel om met haar te kunnen zijn.
De eerste brand
Haar kerk werd ongeveer in 1365/1370 gebouwd. Het was een eenvoudige kerk, waarvan nu alleen de onderkant van de grote toren is te zien. Een groot deel van de kerk is namelijk tijdens de stadsbrand van 1443 verwoest. Gelukkig werd de kerk al snel weer opgebouwd. Ditmaal mooier en groter dan ooit te voren. De stadsarchitect van Antwerpen Everaert Spoorwater was hiervoor verantwoordelijk. Hij bouwde een prachtige nieuwe kruisbasiliek, bekleed met witte natuursteen, die in 1470 klaar was. Zijn originele indeling, muren, pilaren van het koor (het ronde gedeelte achterin de kerk) en delen van de gewelven kun je tot op de dag van vandaag nog steeds zien.
Het ‘Nieuwe Werck’
12 jaar later kwam er meer verandering. In 1489 was het de beurt aan de bouwmeesters Rombout en Antoon I Keldermans, die ook het Markiezenhof bouwden. Ditmaal moest de Sint-Gertrudiskerk de grootste en mooiste kerk van de lage landen worden! Een paradepaard in laatgotische stijl die de welvaart en grandeur van Bergen op Zoom weerspiegelde. De bouw van het ‘Nieuwe Werck’, zoals het moest gaan heten, begon in 1504 maar werd helaas nooit voltooid. Het was namelijk al snel gedaan met de economische voorspoed van de stad. De nieuwe delen van de kerk raakten in verval en verpauperden tot een ruïne.
Geplunderd!
Later, in 1580 werd de (toen katholieke) kerk geplunderd door hervormde staatsgezinden. De 80-jarige oorlog was immers volop aan de gang. Veel ging verloren en de hervormde gemeente nam de kerk in. Het Nieuwe Werck werd onnodig, deels gesloten en in 1698 afgebroken. De stenen ervan werden gebruikt om de vestingwerken van de stad te versterken. De Spanjaarden, die ook in de oorlog meevochten, lagen immers nog steeds op de loer. Alleen de westelijke zijkant van het Nieuwe Werck bleef over. Deze kan je nog steeds zien.
Een gigantisch bombardement
De volgende uitdaging kwam in 1747. Een gigantisch bombardement verwoestte de kerk bijna volledig. Het waren de Fransen die Bergen op Zoom aanvielen. Na het vallen van de stad drongen ze binnen en gingen als beesten tekeer! Later, in 1752 lieten diezelfde Fransen de verwoeste kerk herbouwen. Het werd een sobere kerk die ook een stuk lager was! De originele indeling bleef wel hetzelfde, maar het hoge middengedeelte moest plaatsmaken voor een lager plafond. De kerk werd een hallenkerk. De grote, oude toren kreeg een houten, met lood beklede, achtkantige koepel: de Peperbus.
Verwoesting en een volgend hoofdstuk
Twee eeuwen later, rond 1966 werd de gemeente Bergen op Zoom eigenaar van de kerk. Deze zou de kerk restaureren. Maar voordat ze hiervoor de kans kregen stond de volgende ramp al voor de deur. Het was 1972 en een grote brand legde de kerk bijna volledig in de as. Heel veel, inclusief het prachtige 18-eeuwse Delhaye pijporgel, ging hierbij verloren. Na het doven van de vlammen begon de restauratie. Om kosten te besparen werden de topgevels, de daken en het oude plafond boven het schip vervangen door een platte stalen dakconstructie. Het oude plafond achter in de kerk bleef wel bewaard. Ook werd de kerk weer toegewezen aan de katholieken, die destijds twee andere kerken in de stad hadden. Toen zij er in 1987/88 introkken namen ze de inventaris van beide kerken mee, waaronder meerdere orgels. Het oude orgel van de Sint-Gertrudiskerk zelf was immers in de brand van ’72 verloren gegaan. Eén van de orgels die ze meenamen was het immense pijporgel van Richard Ibach uit 1864. Het moest nog wel gerestaureerd worden, wat één miljoen Euro zou gaan kosten. Dit orgel staat nu nog boven in de kerk en kun je nog steeds bewonderen én bespelen!
Foto’s door Corné de Weert